Historia – Świat po Wielkiej Wojnie

Ilustracja przedstawiająca  polskich zesłańców na Syberii, z barakami w tle i rosyjskimi żołnierzami pilnującymi porządku. Zimowy krajobraz oraz surowe warunki podkreślają atmosferę trudów i wytrwałości.

Świat po Wielkiej Wojnie

Świat po Wielkiej Wojnie – Nowy porządek i niespokojna odbudowa

Zakończenie I wojny światowej w 1918 roku przyniosło światu długo wyczekiwany pokój, jednak jego skutki były odczuwalne przez dziesięciolecia. Konflikt ten zmienił polityczny, gospodarczy i społeczny krajobraz świata, a klęska mocarstw centralnych doprowadziła do upadku imperiów oraz wyłonienia się nowych państw i granic. Jednak nowy porządek, zamiast stabilizacji, przyniósł kolejne napięcia i problemy, które miały później przyczynić się do wybuchu II wojny światowej.

Upadek imperiów – nowe państwa i nowe granice

Jednym z głównych skutków wojny był upadek czterech wielkich imperiów: niemieckiego, austro-węgierskiego, osmańskiego i rosyjskiego. Na ich miejsce powstały nowe państwa narodowe, jak Polska, Czechosłowacja, Finlandia, Estonia, Łotwa i Litwa. Wiele z tych nowych granic było jednak wynikiem kompromisów i wzbudzało kontrowersje, co stwarzało napięcia między nowymi a istniejącymi wcześniej państwami.

Traktat wersalski i jego skutki

Traktat wersalski, podpisany w 1919 roku, narzucił surowe warunki na Niemcy, które zostały zmuszone do przyjęcia odpowiedzialności za wojnę, zapłaty wysokich reparacji oraz ograniczenia swojego potencjału militarnego. W Niemczech traktat wywołał poczucie upokorzenia i chęć rewanżu, co w następnych latach przyczyniło się do wzrostu nastrojów nacjonalistycznych i umożliwiło dojście do władzy Adolfa Hitlera. Traktaty pokojowe z pozostałymi państwami centralnymi również nakładały na nie restrykcje, ale często pozostawiały problemy nierozwiązane.

Liga Narodów – próba utrzymania pokoju

Po wojnie powstała Liga Narodów, międzynarodowa organizacja mająca na celu zapobieganie konfliktom i utrzymanie pokoju na świecie. Była to pierwsza próba stworzenia systemu zbiorowego bezpieczeństwa, jednak Liga miała ograniczone możliwości i nie posiadała realnych narzędzi egzekwowania swoich postanowień. Największe mocarstwa, jak USA, nie przystąpiły do niej, a jej słabość stała się widoczna, gdy nie potrafiła zapobiec narastającym konfliktom w latach 30.

Problemy gospodarcze i Wielki Kryzys

Świat po I wojnie światowej zmagał się z poważnymi problemami gospodarczymi. Państwa były zadłużone, infrastruktura wielu krajów zniszczona, a miliony ludzi zmagały się z biedą i bezrobociem. W 1929 roku świat pogrążył się w Wielkim Kryzysie, który miał szczególnie ciężkie skutki w USA i Europie. Kryzys gospodarczy pogłębił niezadowolenie społeczne i przyczynił się do wzrostu ruchów ekstremistycznych, szczególnie w Niemczech i Włoszech, gdzie populizm i nacjonalizm zyskiwały na znaczeniu.

Narastające napięcia i wstęp do kolejnego konfliktu

Nowy porządek po I wojnie światowej nie przyniósł stabilizacji, a świat stał się areną narastających napięć. Włochy, Niemcy i Japonia zaczęły rozbudowywać swoje siły militarne i dążyć do ekspansji, co doprowadziło do licznych agresji w latach 30. Narastające konflikty, nierozwiązane problemy i słabość Ligi Narodów sprawiły, że świat znalazł się na drodze do kolejnej wojny.

Znaczenie zmian po Wielkiej Wojnie

Świat po I wojnie światowej był świadkiem głębokich zmian i prób stworzenia nowego porządku, jednak niepokoje społeczne, problemy gospodarcze i poczucie krzywdy wśród niektórych narodów stały się zarzewiem kolejnych konfliktów. Wydarzenia te były lekcją, która pokazała, że długotrwały pokój wymaga stabilizacji gospodarczej, równowagi politycznej i sprawiedliwego traktowania wszystkich państw – lekcją, którą świat miał zrozumieć dopiero po jeszcze większym konflikcie, jakim była II wojna światowa.

Świat po Wielkiej Wojnie – poziom dopuszczający (ocena 2)

Pojęcia

  • Liga Narodów – organizacja międzynarodowa utworzona po I wojnie światowej, której celem było zapewnienie pokoju na świecie i zapobieganie przyszłym konfliktom. Powstała na mocy traktatu wersalskiego.
  • Wielki Kryzys – globalny kryzys gospodarczy, który rozpoczął się w 1929 roku w USA i rozprzestrzenił się na cały świat, trwając do 1933 roku.
  • New Deal – program reform ekonomicznych i społecznych wprowadzony przez prezydenta USA Franklina Delano Roosevelta w latach 30. XX wieku, mający na celu przeciwdziałanie skutkom Wielkiego Kryzysu.

„Liga Narodów miała utrzymać pokój, Wielki Kryzys dotknął gospodarki świata, a New Deal był programem reform Roosevelta.”

Lokalizacja w czasie

  • Traktat wersalski – 28 czerwca 1919 roku; podpisany traktat kończący I wojnę światową, który nałożył surowe warunki na Niemcy.
  • Powstanie Ligi Narodów – styczeń 1920 roku; organizacja utworzona w celu zapewnienia pokoju na świecie.
  • Wielki Kryzys – lata 1929–1933; największy kryzys gospodarczy XX wieku, który rozpoczął się na giełdzie w USA.

„Traktat wersalski podpisano w 1919 roku, Liga Narodów powstała w 1920, a Wielki Kryzys trwał od 1929 do 1933 roku.”

Postać: Franklin Delano Roosevelt

Franklin Delano Roosevelt był prezydentem Stanów Zjednoczonych, który zasłynął ze swojego programu reform New Deal, wprowadzonego w latach 30. XX wieku. Jego polityka miała na celu złagodzenie skutków Wielkiego Kryzysu i poprawę sytuacji gospodarczej w USA.

„Franklin Delano Roosevelt wprowadził New Deal, aby walczyć ze skutkami Wielkiego Kryzysu.”

Nowe państwa powstałe w Europie po 1918 roku

Po I wojnie światowej i rozpadzie imperiów powstało kilka nowych państw, w tym:

  • Polska – odzyskała niepodległość po 123 latach zaborów.
  • Czechosłowacja – nowe państwo utworzone z części Austro-Węgier.
  • Jugosławia – połączone terytoria południowych Słowian.
  • Finlandia, Estonia, Łotwa, Litwa – powstały po rozpadzie Imperium Rosyjskiego.

„Po 1918 roku w Europie powstały nowe państwa, jak Polska, Czechosłowacja, Jugosławia i kraje bałtyckie.”

Postanowienia traktatu wersalskiego

Traktat wersalski, podpisany 28 czerwca 1919 roku, zawierał surowe warunki dla Niemiec, w tym:

  1. Redukcja armii niemieckiej do 100 tys. żołnierzy.
  2. Utrata kolonii i części terytoriów, w tym Alzacji i Lotaryngii.
  3. Reparacje wojenne nałożone na Niemcy.
  4. Zakaz posiadania broni ciężkiej, lotnictwa i floty podwodnej.

„Traktat wersalski nałożył na Niemcy surowe ograniczenia militarne i gospodarcze.”

Zjawiska i procesy charakterystyczne dla Wielkiego Kryzysu

Wielki Kryzys przyniósł wiele problemów gospodarczych, w tym:

  • Spadek produkcji i wzrost bezrobocia.
  • Masowe bankructwa firm i banków.
  • Zubożenie społeczeństwa i spadek poziomu życia.
  • Spadek wartości akcji na giełdach.

„Wielki Kryzys spowodował spadek produkcji, wzrost bezrobocia i bankructwa firm.”

Ilustracja przedstawiająca scenę „Pracy u podstaw,” gdzie nauczyciel w skromnej wiejskiej szkole uczy dzieci i dorosłych podstaw czytania i pisania. Obrazy oddają atmosferę wspólnoty, nadziei i dążenia do postępu przez edukację.

Świat po Wielkiej Wojnie – poziom dostateczny (ocena 3)

Pojęcia

  • Demilitaryzacja – proces redukcji liczby sił zbrojnych i zakazu posiadania określonych rodzajów broni, wprowadzony m.in. wobec Niemiec po I wojnie światowej na mocy traktatu wersalskiego.
  • Mały traktat wersalski – umowa międzynarodowa mająca na celu ochronę praw mniejszości narodowych w nowo powstałych państwach, w tym Polsce.
  • Hiperinflacja – gwałtowny wzrost cen i spadek wartości pieniądza, dotknął m.in. Niemcy po I wojnie światowej, szczególnie w latach 20. XX wieku.
  • Czarny czwartek – dzień gwałtownego krachu na giełdzie w Nowym Jorku, 24 października 1929 roku, który zapoczątkował Wielki Kryzys.
  • Nacjonalizacja – przejęcie przez państwo kontroli nad prywatnymi przedsiębiorstwami, stosowane w niektórych krajach jako odpowiedź na kryzysy gospodarcze.
  • Interwencjonizm – polityka państwowa polegająca na aktywnym wpływaniu na gospodarkę, zwłaszcza w sytuacjach kryzysowych, jak np. w ramach New Deal.

„Demilitaryzacja, hiperinflacja i nacjonalizacja to kluczowe procesy po I wojnie światowej, a czarny czwartek symbolizuje początek Wielkiego Kryzysu.”

Lokalizacja w czasie

  • Traktat w Saint-Germain – wrzesień 1919 roku; podpisany z Austrią, ograniczał jej terytorium i nakładał zakazy militarne.
  • Traktat w Neuilly – listopad 1919 roku; podpisany z Bułgarią, ograniczał jej terytorium na rzecz sąsiadów.
  • Traktat w Trianon – czerwiec 1920 roku; podpisany z Węgrami, które utraciły znaczną część terytorium.
  • Traktat w Sèvres – sierpień 1920 roku; podpisany z Turcją, ograniczał jej terytorium na rzecz Grecji i państw arabskich.
  • Czarny czwartek – 24 października 1929 roku; krach na giełdzie w Nowym Jorku, początek Wielkiego Kryzysu.
  • Wprowadzenie planu New Deal – 1933 rok; wprowadzony przez prezydenta Roosevelta program reform mający na celu odbudowę gospodarki USA po Wielkim Kryzysie.

„Traktaty z Austrią, Bułgarią, Węgrami i Turcją oraz czarny czwartek to kluczowe wydarzenia w latach 1919–1933.”

Postanowienia traktatów pokojowych z Austrią, Węgrami, Bułgarią i Turcją

  1. Austria (Saint-Germain) – zakaz zjednoczenia z Niemcami, ograniczenie armii, utrata części ziem.
  2. Węgry (Trianon) – utrata dużych terytoriów na rzecz Rumunii, Czechosłowacji i Jugosławii.
  3. Bułgaria (Neuilly) – utrata ziem na rzecz Grecji, Rumunii i Jugosławii, ograniczenie armii.
  4. Turcja (Sèvres) – utrata ziem na rzecz Grecji i ustanowienie mandatu dla terytoriów arabskich.

„Traktaty ograniczały terytoria i armię Austrii, Węgier, Bułgarii i Turcji, zmieniając układ sił w Europie.”

Gospodarcze i społeczne skutki I wojny światowej

  • Zubożenie społeczeństw i straty ludzkie.
  • Hiperinflacja w Niemczech i destabilizacja gospodarki.
  • Bezrobocie i pogorszenie warunków życia.
  • Wzrost niezadowolenia społecznego i radykalizacji postaw politycznych.

„Wojna doprowadziła do ubóstwa, hiperinflacji, bezrobocia i radykalizacji społeczeństw.”

Działania USA w ramach New Deal

Program New Deal, wprowadzony przez prezydenta Roosevelta, obejmował:

  1. Tworzenie miejsc pracy przez projekty infrastrukturalne.
  2. Wprowadzenie ubezpieczeń społecznych i wsparcia dla bezrobotnych.
  3. Regulację bankowości i rynku finansowego.
  4. Wsparcie dla rolnictwa i przemysłu.

„New Deal miał na celu walkę z bezrobociem, reformy bankowe i wsparcie dla gospodarki USA.”

Ilustracja przedstawiająca „Rugi Pruskie” – masowe wysiedlenia Polaków z ziem pruskich. Obrazy oddają atmosferę niepewności i smutku, ukazując rodziny opuszczające swoje domy z całym dobytkiem.

Świat po Wielkiej Wojnie – poziom dobry (ocena 4)

Pojęcia

  • Bańka spekulacyjna – gwałtowny wzrost wartości aktywów (np. akcji) napędzany spekulacją, który kończy się nagłym załamaniem cen, jak miało to miejsce w USA przed czarnym czwartkiem w 1929 roku.
  • Autarkia – polityka samowystarczalności gospodarczej, polegająca na ograniczeniu importu i rozwoju wewnętrznych zasobów, stosowana m.in. w Niemczech i ZSRR w latach 30. XX wieku.
  • Etatyzm – zwiększona rola państwa w gospodarce, w tym przejmowanie kontroli nad kluczowymi sektorami gospodarki. Był stosowany w wielu krajach w okresie międzywojennym, szczególnie jako reakcja na kryzys gospodarczy.

„Bańka spekulacyjna doprowadziła do krachu w 1929 roku, autarkia i etatyzm były reakcjami na kryzys gospodarczy w latach 30.”

Lokalizacja w czasie

  • Dołączenie Niemiec do Ligi Narodów – 1926 rok; Niemcy zostały przyjęte do Ligi Narodów jako znak ich ponownej integracji ze społecznością międzynarodową po I wojnie światowej.
  • Dołączenie ZSRR do Ligi Narodów – 1934 rok; ZSRR wstąpił do Ligi Narodów, co miało na celu poprawę stosunków z innymi krajami europejskimi i wzajemne zapewnienie bezpieczeństwa.

„Niemcy dołączyły do Ligi Narodów w 1926 roku, a ZSRR w 1934 roku, co symbolizowało ich integrację międzynarodową.”

Postać: Mustafa Kemal Pasza

Mustafa Kemal Pasza, znany później jako Atatürk, był tureckim przywódcą i reformatorem, który po I wojnie światowej zreformował Turcję, przekształcając ją w nowoczesne, świeckie państwo. Wprowadził szerokie reformy społeczne, polityczne i gospodarcze, które unowocześniły kraj i oddzieliły go od dawnych struktur Imperium Osmańskiego.

„Mustafa Kemal Pasza, czyli Atatürk, przeprowadził Turcję przez modernizację i ustanowił świeckie państwo.”

Przyczyny przyjęcia Małego Traktatu Wersalskiego

Mały Traktat Wersalski, podpisany przez nowe państwa Europy Środkowo-Wschodniej, miał na celu ochronę praw mniejszości narodowych. Był to warunek postawiony przez mocarstwa zachodnie, aby zapewnić stabilność regionu i zapobiec konfliktom etnicznym.

„Mały Traktat Wersalski miał zapobiec konfliktom etnicznym przez ochronę mniejszości narodowych.”

Przyczyny hiperinflacji po I wojnie światowej

Hiperinflacja, szczególnie dotkliwa w Niemczech, wynikała z:

  1. Wysokich reparacji wojennych nałożonych na Niemcy przez traktat wersalski.
  2. Druku dużej ilości pieniędzy przez rząd niemiecki w celu spłaty długów i reparacji, co prowadziło do spadku wartości marki.
  3. Destabilizacji gospodarki po wojnie, co dodatkowo zwiększało presję na walutę.

„Hiperinflacja w Niemczech wynikała z reparacji, druku pieniędzy i destabilizacji gospodarki.”

Przebieg Wielkiego Kryzysu i jego rozprzestrzenienie

Wielki Kryzys rozpoczął się w USA w 1929 roku po krachu na giełdzie w Nowym Jorku (czarny czwartek). Szybko rozprzestrzenił się na inne kraje przez globalne powiązania finansowe i handlowe. Kraje, takie jak Niemcy, które były zależne od amerykańskich pożyczek, zostały szczególnie dotknięte. Kryzys prowadził do masowego bezrobocia, bankructw oraz spadku produkcji i handlu międzynarodowego.

„Wielki Kryzys zaczął się w USA i przez globalne powiązania finansowe dotknął gospodarki na całym świecie.”

Ilustracja przedstawiająca Poznański Bazar, ukazująca jego rolę jako centrum polskiego życia społecznego i politycznego w XIX wieku.

Świat po Wielkiej Wojnie – poziom bardzo dobry (ocena 5)

Lokalizacja w czasie

  • Epidemia grypy hiszpanki – 1918–1920; pandemia grypy, która pochłonęła miliony ofiar na całym świecie, nasilając skutki I wojny światowej i powodując dodatkowe problemy zdrowotne i społeczne.
  • Traktat w Lozannie – lipiec 1923 roku; traktat między Turcją a aliantami, który uznawał suwerenność Turcji w jej obecnych granicach i kończył okres interwencji zachodnich w tym kraju po upadku sułtanatu.

„Epidemia hiszpanki trwała od 1918 do 1920 roku, a traktat w Lozannie podpisano w 1923 roku.”

Okoliczności upadku sułtanatu w Turcji

Upadek sułtanatu w Turcji był wynikiem:

  1. Przegranej I wojny światowej i rozpadu Imperium Osmańskiego.
  2. Rewolucji narodowej pod przywództwem Mustafy Kemala Atatürka, który dążył do modernizacji kraju i zakończenia zależności od państw zachodnich.
  3. Traktatu z Sèvres (1920), który ograniczył terytorium Turcji, co wywołało sprzeciw i doprowadziło do wojny o niepodległość, zakończonej traktatem w Lozannie (1923) oraz ustanowieniem Republiki Tureckiej.

„Sułtanat upadł wskutek przegranej wojny, rewolucji Atatürka i podpisania traktatu w Lozannie.”

Nowy układ sił w Europie po I wojnie światowej

Po I wojnie światowej doszło do zmiany układu sił w Europie:

  1. Upadek czterech imperiów: Niemiec, Austro-Węgier, Rosji i Imperium Osmańskiego.
  2. Powstanie nowych państw w Europie Środkowo-Wschodniej, takich jak Polska, Czechosłowacja, Jugosławia i kraje bałtyckie.
  3. Ustanowienie Ligi Narodów jako organizacji międzynarodowej mającej zapewniać pokój.
  4. Wzrost znaczenia Francji i Wielkiej Brytanii, podczas gdy Niemcy zostały osłabione przez surowe warunki traktatu wersalskiego.

„Upadek imperiów i powstanie nowych państw zmieniły układ sił, a Liga Narodów miała zapewniać stabilność.”

Ochrona gospodarki przed Wielkim Kryzysem

W obliczu Wielkiego Kryzysu państwa stosowały różne metody ochrony gospodarki:

  1. Interwencjonizm państwowy – państwa przejmowały kontrolę nad kluczowymi sektorami gospodarki i wprowadzały programy wsparcia dla obywateli (np. New Deal w USA).
  2. Polityka protekcjonizmu – wprowadzanie wysokich ceł na import, aby chronić krajowy przemysł przed konkurencją zagraniczną.
  3. Nacjonalizacja i autarkia – państwa dążyły do samowystarczalności gospodarczej, zmniejszając zależność od importu i nacjonalizując kluczowe branże.
  4. Dewaluacja waluty – niektóre kraje obniżały wartość swojej waluty, aby zwiększyć konkurencyjność eksportu.

„Kraje reagowały na kryzys interwencjonizmem, protekcjonizmem, autarkią i dewaluacją waluty.”

Świat po Wielkiej Wojnie – poziom celujący (ocena 6)

Ocena skutków wprowadzenia Małego Traktatu Wersalskiego

Mały Traktat Wersalski, podpisany przez nowe państwa Europy Środkowo-Wschodniej, miał na celu ochronę praw mniejszości narodowych. Jego skutki były różnorodne:

  1. Zapewnienie ochrony mniejszości – traktat teoretycznie gwarantował prawa mniejszości narodowych, co miało przeciwdziałać konfliktom etnicznym.
  2. Napięcia narodowościowe – w praktyce często dochodziło do napięć, gdyż nie wszystkie państwa przestrzegały jego postanowień.
  3. Interwencje Ligi Narodów – traktat stał się podstawą interwencji Ligi Narodów w sprawy wewnętrzne niektórych krajów, co niekiedy było odbierane jako ingerencja w suwerenność.

„Mały Traktat Wersalski zapewnił prawa mniejszości, ale jego egzekwowanie wywołało także napięcia narodowościowe.”

Ocena roli Ligi Narodów w okresie międzywojennym

Liga Narodów miała na celu utrzymanie pokoju i zapobieganie konfliktom, ale jej rola była ograniczona:

  1. Utrzymanie pokoju – Liga działała jako platforma negocjacji i podejmowała próby rozwiązywania konfliktów, np. w przypadku sporu o Alzację i Lotaryngię.
  2. Brak skutecznych narzędzi – Liga nie posiadała własnych sił zbrojnych, co ograniczało jej możliwości w egzekwowaniu decyzji.
  3. Wykluczenie kluczowych państw – początkowo brak członkostwa USA oraz późniejsze wyjście Niemiec i Japonii podważyły jej autorytet.

„Liga Narodów miała szlachetne cele, ale jej brak sił zbrojnych i wykluczenie ważnych państw osłabiły jej skuteczność.”

Ocena roli keynesizmu w wychodzeniu z Wielkiego Kryzysu

Teorie ekonomiczne Johna Maynarda Keynesa miały znaczący wpływ na polityki gospodarcze USA i Europy w czasie Wielkiego Kryzysu:

  1. Zwiększenie wydatków publicznych – Keynes proponował interwencjonizm państwowy, w tym zwiększenie wydatków na infrastrukturę, aby pobudzić gospodarkę i zmniejszyć bezrobocie.
  2. New Deal w USA – program ten opierał się na keynesowskich zasadach, dzięki czemu USA zdołały złagodzić skutki kryzysu.
  3. Wpływ w Europie – keynesizm wpłynął także na polityki gospodarcze Wielkiej Brytanii i innych krajów europejskich, które zastosowały podobne podejście, aby przywrócić wzrost gospodarczy.

„Keynesizm promował interwencjonizm państwowy, co pomogło USA i Europie wyjść z Wielkiego Kryzysu.”

Ocena skutków Wielkiego Kryzysu

Wielki Kryzys miał dalekosiężne skutki gospodarcze i społeczne:

  1. Masowe bezrobocie – kryzys doprowadził do wysokiego poziomu bezrobocia, co miało wpływ na destabilizację społeczeństw.
  2. Zmiana polityki gospodarczej – wiele krajów zwróciło się ku interwencjonizmowi i protekcjonizmowi, aby chronić swoje gospodarki.
  3. Polityczne konsekwencje – kryzys przyczynił się do wzrostu ruchów autorytarnych, zwłaszcza w Niemczech, gdzie niezadowolenie społeczne sprzyjało wzrostowi poparcia dla NSDAP i dojściu Hitlera do władzy.

„Wielki Kryzys spowodował bezrobocie, zmienił polityki gospodarcze i przyczynił się do wzrostu ruchów autorytarnych.”