Historia – Rządy parlamen- tarne i sanacyjne

Ilustracja przedstawiająca  polskich zesłańców na Syberii, z barakami w tle i rosyjskimi żołnierzami pilnującymi porządku. Zimowy krajobraz oraz surowe warunki podkreślają atmosferę trudów i wytrwałości.

Rządy parlamentarne i sanacyjne

Rządy parlamentarne i sanacyjne

Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę w 1918 roku, system polityczny w kraju przeszedł istotne zmiany. Polska, wchodząc w okres międzywojenny, doświadczyła różnych form rządów, w tym rządów parlamentarnych i sanacyjnych, które miały duży wpływ na rozwój państwa i jego stabilność.

Rządy parlamentarne (1918–1926)

Po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku, Polska przyjęła system parlamentarny, oparty na konstytucji marcowej z 1921 roku. W tym systemie władza wykonawcza była silnie uzależniona od parlamentu, a prezydent pełnił głównie rolę reprezentacyjną. W Polsce odbywały się wybory parlamentarne, a partie polityczne rywalizowały o poparcie społeczeństwa. Rządy w tym okresie były często niestabilne, a koalicje rządowe zmieniały się dość szybko.

Zdecydowaną większość w Sejmie zdobywały partie lewicowe i centrowe, a życie polityczne było zdominowane przez partie takie jak Polskie Stronnictwo Ludowe, Narodowa Demokracja, czy lewicowy oboz socjalistyczny. Rządy parlamentarne w Polsce charakteryzowały się częstymi zmianami rządów, niestabilnością polityczną i konfliktami między partiami. W efekcie, administracja rządowa miała trudności z prowadzeniem skutecznej polityki wewnętrznej i zagranicznej.

Kryzys parlamentaryzmu i zamach majowy (1926)

W 1926 roku system parlamentarny w Polsce przeżywał głęboki kryzys. Władze były osłabione przez nieustanne konflikty polityczne, niestabilność rządów i brak porozumienia między najważniejszymi partiami. W społeczeństwie narastało niezadowolenie z działań polityków, którzy nie byli w stanie poradzić sobie z problemami gospodarczymi i społecznymi kraju. W tej sytuacji, w dniu 12 maja 1926 roku, doszło do zamachu majowego, który doprowadził do przewrotu wojskowego.

Zamach majowy został przeprowadzony przez Józefa Piłsudskiego, który obalił rządy parlamentarne i przejął władzę w Polsce. Choć Piłsudski miał ogromne poparcie społeczne, jego działania były kontrowersyjne i wymagały uznania legalności jego rządu przez państwa zachodnie.

Rządy sanacyjne (1926–1939)

Po zamachu majowym Piłsudski przejął władzę i ustanowił rządy sanacyjne, które miały na celu „uzdrowienie” państwa. Piłsudski, mimo że nie objął formalnie stanowiska prezydenta, stał się faktycznym liderem Polski. W ramach sanacji wprowadzono szereg reform, które miały na celu odbudowanie stabilności politycznej, gospodarczej i społecznej w Polsce. Piłsudski i jego zwolennicy dążyli do wzmocnienia autorytetu państwa i stworzenia silnej władzy wykonawczej.

Rządy sanacyjne skoncentrowały władzę w rękach wąskiego kręgu osób, które były blisko związane z Piłsudskim. Choć formalnie Polska pozostała republiką parlamentarną, to w praktyce Piłsudski i jego otoczenie decydowali o większości spraw politycznych. Wprowadzono także ograniczenia w zakresie swobód obywatelskich i wolności prasy, co spotkało się z krytyką opozycji.

Reorganizacja państwa i reforma gospodarcza

Sanacja miała także wpływ na reorganizację administracji państwowej. Wprowadzono reformy mające na celu poprawę wydajności i skuteczności działania państwa. Piłsudski, mimo że nie był prezydentem, utrzymywał kontrolę nad wojskiem i wieloma kluczowymi instytucjami, co pozwalało mu na realizację własnej polityki. W tym czasie zreformowano m.in. system edukacji, administrację publiczną oraz system finansowy.

Również w kwestiach gospodarczych sanacja wprowadziła reformy mające na celu modernizację Polski. Wprowadzono programy infrastrukturalne, takie jak budowa Centralnego Okręgu Przemysłowego, który miał na celu rozwój przemysłu w Polsce i zwiększenie jej samodzielności gospodarczej.

Opozycja i krytyka sanacji

Mimo że Piłsudski i jego rządy sanacyjne zyskali poparcie części społeczeństwa, to spotkali się również z silną opozycją, zarówno ze strony partii politycznych, jak i części społeczeństwa. Krytykowano przede wszystkim autorytarny charakter rządów, ograniczanie wolności obywatelskich, a także próbę wykluczenia opozycji z życia politycznego. Partie takie jak Narodowa Demokracja czy Polskie Stronnictwo Ludowe sprzeciwiały się rządom Piłsudskiego i organizowały protesty przeciwko jego polityce.

Podsumowanie

Rządy parlamentarne i sanacyjne to dwa różne etapy w historii Polski międzywojennej. Rządy parlamentarne, mimo iż miały swój początek po odzyskaniu niepodległości, były naznaczone niestabilnością polityczną i częstymi zmianami rządów. Z kolei po zamachu majowym 1926 roku Piłsudski przejął władzę i rozpoczął rządy sanacyjne, które skoncentrowały władzę w rękach wąskiego kręgu osób związanych z jego obozem. Sanacja miała na celu „uzdrowienie” państwa, ale jej autorytarna natura budziła kontrowersje i spotkała się z oporem części społeczeństwa.

Rządy parlamentarne i sanacyjne – poziom dopuszczający (ocena 2)

Pojęcia

  1. Sanacja – ruch polityczny, zapoczątkowany po przewrocie majowym w 1926 roku przez Józefa Piłsudskiego. Głosił konieczność „uzdrowienia” życia politycznego w Polsce poprzez ograniczenie chaosu parlamentarnego i wprowadzenie rządów silnej władzy wykonawczej.
  2. Autorytaryzm – system rządów, w którym władza skupiona jest w rękach jednej osoby lub grupy osób, z ograniczonym wpływem parlamentu i obywateli. Sanacja wprowadziła elementy autorytaryzmu w II Rzeczypospolitej.

„Sanacja dążyła do uzdrowienia polityki Polski, a jej rządy miały cechy autorytaryzmu.”

Lokalizacja w czasie

  1. Uchwalenie konstytucji marcowej:
    • 17 marca 1921 roku – Pierwsza pełna konstytucja II Rzeczypospolitej, wprowadzająca system parlamentarno-demokratyczny z podziałem władzy.
  2. Zabójstwo prezydenta Gabriela Narutowicza:
    • 16 grudnia 1922 roku – Pierwszy prezydent II RP został zastrzelony przez zamachowca, co było wynikiem politycznych i społecznych napięć.
  3. Przewrót majowy:
    • 12–15 maja 1926 roku – Zamach stanu przeprowadzony przez Józefa Piłsudskiego, który doprowadził do obalenia rządu i przejęcia władzy przez obóz sanacyjny.
  4. Uchwalenie konstytucji kwietniowej:
    • 24 kwietnia 1935 roku – Nowa konstytucja wzmacniająca władzę prezydenta kosztem parlamentu.

„Konstytucja marcowa została uchwalona w 1921 roku, prezydent Narutowicz zginął w 1922 roku, przewrót majowy miał miejsce w 1926 roku, a konstytucja kwietniowa w 1935 roku.”

Postacie

  1. Gabriel Narutowicz – pierwszy prezydent II RP, wybrany w 1922 roku, zginął w wyniku zamachu kilka dni po objęciu urzędu.
  2. Józef Piłsudski – przywódca przewrotu majowego, twórca rządów sanacyjnych, pełnił nieoficjalnie funkcję naczelnego lidera II RP.
  3. Ignacy Mościcki – prezydent Polski w latach 1926–1939, związany z obozem sanacyjnym, sprawował urząd w systemie wzmocnionej władzy prezydenckiej.

„Narutowicz był pierwszym prezydentem, Piłsudski liderem sanacji, a Mościcki prezydentem w czasach rządów sanacyjnych.”

Ustrój II Rzeczypospolitej na podstawie konstytucji marcowej (1921)

  1. System parlamentarny:
    • Władza ustawodawcza należała do Sejmu i Senatu.
    • Władza wykonawcza była podzielona między prezydenta i rząd, ale ich kompetencje były ograniczone przez parlament.
  2. Demokracja parlamentarna:
    • Swoboda wyboru przedstawicieli i ochrona praw obywatelskich, takich jak wolność słowa i zgromadzeń.

„Konstytucja marcowa wprowadziła system parlamentarny z ograniczonymi uprawnieniami prezydenta.”

Skutki polityczne przewrotu majowego (1926)

  1. Zmiana władzy:
    • Józef Piłsudski i obóz sanacyjny przejęli kontrolę nad państwem.
  2. Koniec demokracji parlamentarnej:
    • Ograniczenie roli parlamentu i wprowadzenie rządów autorytarnych.
  3. Stabilizacja polityczna:
    • Mimo autorytarnych metod rządy sanacyjne wprowadziły stabilizację polityczną i usprawniły działanie administracji.

„Przewrót majowy zakończył okres parlamentaryzmu i zapoczątkował rządy sanacyjne z cechami autorytaryzmu.”

Zmiany ustrojowe wprowadzone przez konstytucję kwietniową (1935)

  1. Wzmocnienie roli prezydenta:
    • Prezydent uzyskał szerokie uprawnienia, m.in. prawo do wydawania dekretów z mocą ustawy i mianowania premiera oraz ministrów.
  2. Ograniczenie roli parlamentu:
    • Parlament stracił kontrolę nad władzą wykonawczą, co osłabiło system demokratyczny.
  3. Autorytarny charakter ustroju:
    • Konstytucja wprowadziła system autorytarny, w którym prezydent miał niemal nieograniczoną władzę.

„Konstytucja kwietniowa wzmacniała władzę prezydenta, ograniczając rolę parlamentu i obywateli.”

Ilustracja przedstawiająca scenę „Pracy u podstaw,” gdzie nauczyciel w skromnej wiejskiej szkole uczy dzieci i dorosłych podstaw czytania i pisania. Obrazy oddają atmosferę wspólnoty, nadziei i dążenia do postępu przez edukację.

Rządy parlamentarne i sanacyjne – poziom dostateczny (ocena 3)

Pojęcie: partyjnictwo

  • Partyjnictwo – nadmierne uzależnienie polityki państwowej od interesów partii politycznych. W II RP prowadziło do częstych zmian rządów, konfliktów politycznych i chaosu parlamentarnego, co było jedną z przyczyn przewrotu majowego.

„Partyjnictwo w II RP osłabiało stabilność rządów przez nadmierną walkę między partiami politycznymi.”

Lokalizacja w czasie

  1. Prezydentura Ignacego Mościckiego:
    • Czerwiec 1926 – wrzesień 1939 – Mościcki został prezydentem po przewrocie majowym i pełnił urząd przez cały okres rządów sanacji.
  2. Uchwalenie noweli sierpniowej:
    • 1926 rok – Nowela do konstytucji marcowej wzmocniła pozycję prezydenta i rządu kosztem parlamentu, co rozpoczęło proces ograniczania demokracji parlamentarnej.
  3. Śmierć Józefa Piłsudskiego:
    • 12 maja 1935 roku – Śmierć lidera obozu sanacyjnego doprowadziła do osłabienia jego wpływu na politykę i podziałów w obozie sanacyjnym.

„Ignacy Mościcki pełnił funkcję prezydenta od 1926 roku, nowela sierpniowa została uchwalona w 1926 roku, a Piłsudski zmarł w 1935 roku.”

Postacie

  1. Stanisław Wojciechowski – Prezydent RP w latach 1922–1926, obalony w wyniku przewrotu majowego Józefa Piłsudskiego.
  2. Wincenty Witos – Lider ruchu ludowego, trzykrotny premier II RP, krytykowany przez sanację za współpracę z opozycją.
  3. Roman Dmowski – Lider obozu narodowego, główny przeciwnik Piłsudskiego w walce o kształt ustroju II RP.
  4. Józef Piłsudski – Przywódca obozu sanacyjnego, twórca systemu autorytarnego po przewrocie majowym.
  5. Edward Rydz-Śmigły – Następca Piłsudskiego, lider obozu sanacyjnego po jego śmierci.

„Wojciechowski został obalony przez Piłsudskiego, Witos był liderem ruchu ludowego, a Rydz-Śmigły przejął przywództwo po śmierci Piłsudskiego.”

Zakres praw i wolności obywatelskich w konstytucji marcowej (1921)

  1. Prawa polityczne:
    • Wolność słowa, prasy, zgromadzeń i stowarzyszeń.
    • Powszechne prawo wyborcze dla mężczyzn i kobiet.
  2. Prawa obywatelskie:
    • Gwarancja ochrony własności prywatnej.
    • Wolność wyznania i równość wobec prawa.

„Konstytucja marcowa zapewniała wolność słowa, prawo wyborcze i równość wobec prawa.”

Charakterystyka rządów parlamentarnych w II Rzeczypospolitej

  • Niestabilność rządów:
    • W latach 1919–1926 rządy zmieniały się często (14 gabinetów), co utrudniało skuteczne sprawowanie władzy.
  • Dominacja partii politycznych:
    • Interesy partii często przeważały nad dobrem państwa, prowadząc do chaosu i konfliktów parlamentarnych.
  • Silny wpływ parlamentu:
    • Parlament miał szerokie kompetencje, ale brak stabilnej większości utrudniał podejmowanie decyzji.

„Rządy parlamentarne w II RP były niestabilne, co prowadziło do politycznego chaosu.”

Dekompozycja obozu sanacji po śmierci Józefa Piłsudskiego

  1. Podziały w obozie sanacyjnym:
    • Po śmierci Piłsudskiego w 1935 roku obóz sanacyjny podzielił się na różne frakcje, m.in. „grupę zamkową” Ignacego Mościckiego i „grupę wojskową” Edwarda Rydza-Śmigłego.
  2. Brak jednolitego przywództwa:
    • Piłsudski był postacią jednoczącą sanację, a jego brak osłabił spójność obozu rządzącego.
  3. Narastające problemy polityczne:
    • Wewnętrzne konflikty i słabnące poparcie społeczne osłabiły pozycję sanacji w latach 30.

„Śmierć Piłsudskiego doprowadziła do podziałów w sanacji i osłabienia jej wpływów.”

Cechy ustroju autorytarnego w Polsce po przewrocie majowym

  1. Silna władza prezydenta:
    • Nowela sierpniowa i konstytucja kwietniowa wzmocniły pozycję prezydenta, który miał niemal nieograniczoną władzę wykonawczą.
  2. Ograniczenie roli parlamentu:
    • Parlament stracił kontrolę nad rządem i prezydentem, co osłabiło system demokratyczny.
  3. Cenzura i represje:
    • Wprowadzono ograniczenia wolności prasy i zgromadzeń oraz represje wobec opozycji politycznej.

„Ustrój autorytarny po przewrocie majowym cechował się silną władzą prezydenta i ograniczeniem demokracji.”

Ilustracja przedstawiająca „Rugi Pruskie” – masowe wysiedlenia Polaków z ziem pruskich. Obrazy oddają atmosferę niepewności i smutku, ukazując rodziny opuszczające swoje domy z całym dobytkiem.

Rządy parlamentarne i sanacyjne – poziom dobry (ocena 4)

Lokalizacja w czasie

  1. Wybory do Sejmu I kadencji:
    • Listopad 1922 roku – Pierwsze wybory parlamentarne w II RP przeprowadzone zgodnie z konstytucją marcową. Wybór Gabriela Narutowicza na prezydenta był wynikiem tych wyborów.
  2. Powołanie rządu Chjeno-Piasta:
    • Maj 1926 roku – Koalicja Chrześcijańskiego Związku Jedności Narodowej („Chjeno”) i PSL „Piast” utworzyła rząd, którego upadek stał się jednym z pretekstów do przewrotu majowego.
  3. Powstanie BBWR:
    • 1928 rok – Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem (BBWR) został założony przez obóz sanacyjny jako narzędzie polityczne wspierające Józefa Piłsudskiego i jego zwolenników.
  4. Wybory brzeskie:
    • Listopad 1930 roku – Wybory parlamentarne przeprowadzone w atmosferze represji wobec opozycji, nazywane „brzeskimi” od osadzenia przeciwników sanacji w więzieniu w Brześciu.
  5. Proces brzeski:
    • 1931–1932 rok – Proces polityczny przeciwko liderom opozycji oskarżonym o spisek przeciwko państwu, który zakończył się ich skazaniem.

„Wybory brzeskie i proces brzeski wzmocniły kontrolę sanacji, ale były symbolem represji wobec opozycji.”

Postacie

  1. Władysław Grabski – Ekonomista i premier, twórca reformy walutowej w 1924 roku, która wprowadziła polskiego złotego i ustabilizowała gospodarkę.
  2. Maciej Rataj – Marszałek Sejmu, który dwukrotnie pełnił funkcję tymczasowego prezydenta RP.
  3. Ignacy Daszyński – Przywódca PPS, socjalista i premier Tymczasowego Rządu Ludowego Republiki Polskiej w 1918 roku.
  4. Wojciech Korfanty – Przywódca chrześcijańskiej demokracji, działacz na rzecz przyłączenia Górnego Śląska do Polski, krytyk sanacji.
  5. Walery Sławek – Bliski współpracownik Piłsudskiego, lider BBWR i autor konstytucji kwietniowej z 1935 roku.

„Grabski ustabilizował gospodarkę, Korfanty działał na rzecz Śląska, a Walery Sławek przewodził BBWR.”

Kryzysy polityczne w Polsce w połowie lat 20. XX wieku

  1. Problemy z partyjnictwem:
    • Częste zmiany rządów i niestabilność koalicji parlamentarnych uniemożliwiały skuteczne rządzenie.
  2. Zamach na prezydenta Narutowicza (1922):
    • Zabójstwo Gabriela Narutowicza przez fanatyka politycznego odsłoniło głębokie podziały w społeczeństwie.
  3. Niezadowolenie społeczne:
    • Trudności gospodarcze, takie jak inflacja i bezrobocie, wzbudzały frustrację wśród społeczeństwa.

„Kryzysy polityczne w latach 20. wynikały z niestabilności rządów, głębokich podziałów społecznych i problemów gospodarczych.”

Przebieg przewrotu majowego (12–15 maja 1926)

  1. Przyczyny:
    • Józef Piłsudski uznał, że chaos partyjny i słabość parlamentu zagrażają państwu, co stało się pretekstem do przewrotu.
  2. Przebieg:
    • Wojska wierne Piłsudskiemu wkroczyły do Warszawy i rozpoczęły walki z siłami rządowymi.
    • Prezydent Stanisław Wojciechowski oraz premier Wincenty Witos zrezygnowali, oddając władzę obozowi sanacyjnemu.
  3. Rezultaty:
    • Józef Piłsudski objął faktyczną władzę w Polsce, choć formalnie nie pełnił urzędu prezydenta.

„Przewrót majowy zakończył rządy parlamentarne i rozpoczął okres dominacji sanacji w Polsce.”

Ugrupowania opozycyjne wobec rządów sanacji

  1. Centrolew:
    • Sojusz partii centrowych i lewicowych, m.in. PPS i PSL, który działał na rzecz demokratyzacji kraju.
  2. Narodowa Demokracja (endecja):
    • Obóz narodowy Romana Dmowskiego, sprzeciwiający się autorytarnym rządom sanacji.
  3. Chrześcijańska Demokracja:
    • Ugrupowanie Wojciecha Korfantego, które krytykowało politykę sanacyjną z pozycji chrześcijańsko-demokratycznych.

„Centrolew, endecja i chrześcijańska demokracja były głównymi ugrupowaniami opozycyjnymi wobec sanacji.”

Sposoby sanacji na rozprawienie się z opozycją polityczną

  1. Represje polityczne:
    • Aresztowania i osadzenie liderów opozycji w Brześciu w 1930 roku.
  2. Ograniczenie wolności prasy i zgromadzeń:
    • Cenzura wobec krytycznych wobec sanacji mediów.
  3. Proces brzeski:
    • Publiczny proces liderów opozycji, który osłabił ich wpływy polityczne.

„Sanacja stosowała represje, cenzurę i procesy polityczne, aby ograniczyć opozycję.”

Ilustracja przedstawiająca Poznański Bazar, ukazująca jego rolę jako centrum polskiego życia społecznego i politycznego w XIX wieku.

Rządy parlamentarne i sanacyjne – poziom bardzo dobry (ocena 5)

Lokalizacja w czasie

  1. Kongres Obrony Prawa i Wolności Ludu:
    • Czerwiec 1930 roku – Spotkanie opozycji demokratycznej (Centrolew), które miało na celu sprzeciwienie się autorytarnym rządom sanacji. Było to preludium do aresztowań liderów opozycji w tzw. procesie brzeskim.
  2. Założenie obozu w Berezie Kartuskiej:
    • 1934 rok – Utworzono obóz dla przeciwników politycznych, zarówno komunistów, jak i działaczy opozycji demokratycznej oraz narodowej.
  3. Powstanie ONR (Obóz Narodowo-Radykalny):
    • 1934 rok – Radykalna organizacja nacjonalistyczna wyodrębniona z endecji, odwołująca się do haseł nacjonalizmu i antysemityzmu.
  4. Powstanie Frontu Morges:
    • 1936 rok – Inicjatywa Władysława Sikorskiego i Ignacego Paderewskiego, której celem była demokratyzacja życia politycznego w Polsce i opozycja wobec sanacji.
  5. Powstanie OZN (Obóz Zjednoczenia Narodowego):
    • 1937 rok – Organizacja powołana przez sanację jako próba konsolidacji społeczeństwa wokół idei państwowych i sanacyjnych po śmierci Piłsudskiego.

„Kongres Centrolewu w 1930 roku sprzeciwiał się sanacji, a OZN w 1937 roku był próbą konsolidacji sanacji.”

Charakterystyka sceny politycznej II Rzeczypospolitej

  1. Podziały polityczne:
    • Obóz sanacyjny – Rządzący po przewrocie majowym, skupiony wokół Piłsudskiego i jego zwolenników, dominujący dzięki BBWR.
    • Opozycja:
      • Endecja (Narodowa Demokracja) – Najsilniejszy opozycyjny ruch prawicowy pod przywództwem Romana Dmowskiego.
      • Centrolew – Koalicja ugrupowań lewicowych i centrowych (PPS, PSL), walcząca o demokratyzację systemu.
      • ONR – Ekstremistyczna organizacja nacjonalistyczna, krytyczna zarówno wobec sanacji, jak i demokracji parlamentarnej.
  2. Charakter życia politycznego:
    • Zdominowany przez konflikty między sanacją a opozycją.
    • Wprowadzanie represji wobec przeciwników politycznych.

„Scena polityczna II RP była zdominowana przez sanację, z wyraźnym podziałem między obozem rządzącym a różnorodną opozycją.”

Rola BBWR (Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem)

  1. Funkcja polityczna:
    • BBWR został założony w 1928 roku jako narzędzie wspierające politykę Józefa Piłsudskiego i obozu sanacyjnego.
    • Formalnie bezpartyjny, faktycznie działał jako organizacja promująca sanację i jej program.
  2. Kontrola parlamentu:
    • Dzięki BBWR sanacja zdobyła większość w Sejmie, co umożliwiło wprowadzanie zmian ustrojowych, takich jak uchwalenie konstytucji kwietniowej.
  3. Koniec BBWR:
    • Po śmierci Piłsudskiego (1935) organizacja straciła na znaczeniu, a jej miejsce zajęło OZN.

„BBWR wspierał sanację, zapewniając jej dominację w parlamencie.”

Porównanie pozycji prezydenta w konstytucji marcowej i kwietniowej

  1. Konstytucja marcowa (1921):
    • Prezydent miał ograniczone kompetencje, był przede wszystkim reprezentantem państwa.
    • Mógł mianować premiera i ministrów, ale ich działalność była kontrolowana przez parlament.
  2. Konstytucja kwietniowa (1935):
    • Prezydent uzyskał niemal nieograniczoną władzę.
    • Był „odpowiedzialny przed Bogiem i historią”, mógł mianować rząd, rozwiązywać parlament, wydawać dekrety z mocą ustawy i kierować polityką zagraniczną.
  3. Podsumowanie:
    • Konstytucja marcowa wprowadzała demokrację parlamentarną, a kwietniowa przekształciła system w autorytarny, z silną władzą prezydenta.

„Konstytucja marcowa ograniczała władzę prezydenta, natomiast kwietniowa uczyniła go głównym ośrodkiem władzy w państwie.”

Rządy parlamentarne i sanacyjne – poziom celujący (ocena 6)

Ocena rządów parlamentarnych w II Rzeczypospolitej

  1. Zalety rządów parlamentarnych:

    • Demokratyczne fundamenty: Rządy parlamentarne opierały się na zasadach demokracji parlamentarnej wprowadzonej przez konstytucję marcową z 1921 roku.
    • Swoboda obywatelska: Gwarantowano wolność słowa, prasy i zgromadzeń, co sprzyjało pluralizmowi politycznemu.
    • Przejrzystość władzy: System umożliwiał kontrolę władzy wykonawczej przez parlament.

  2. Wady rządów parlamentarnych:

    • Chaotyczność i partyjnictwo: Częste zmiany rządów (14 gabinetów w latach 1919–1926) paraliżowały skuteczne sprawowanie władzy.
    • Brak stabilnych koalicji: Rozdrobnienie polityczne prowadziło do konfliktów między partiami, co uniemożliwiało długoterminowe reformy.
    • Zależność od partii politycznych: Władza często była podporządkowana interesom partyjnym, a nie narodowym.

Ocena: Choć rządy parlamentarne były wyrazem demokratycznych dążeń odrodzonego państwa, ich niestabilność i brak skuteczności w podejmowaniu decyzji przyczyniły się do kryzysu politycznego w połowie lat 20.

„Rządy parlamentarne zapewniały wolność obywatelską, ale ich chaotyczność i partyjnictwo osłabiały stabilność państwa.”

Ocena decyzji Józefa Piłsudskiego o dokonaniu przewrotu politycznego w Polsce (1926)

  1. Przyczyny przewrotu:

    • Niestabilność polityczna: Chaos partyjny i częste zmiany rządów prowadziły do kryzysu zaufania wobec parlamentaryzmu.
    • Problemy gospodarcze: Inflacja i rosnące niezadowolenie społeczne były dodatkowym pretekstem dla Piłsudskiego.
    • Próba uzdrowienia państwa: Piłsudski uzasadniał przewrót majowy koniecznością „sanacji” życia politycznego i usprawnienia działania państwa.

  2. Skutki przewrotu:

    • Pozytywne:
      • Stabilizacja władzy i ograniczenie chaosu partyjnego.
      • Zwiększenie efektywności administracji państwowej.
    • Negatywne:
      • Ograniczenie demokracji parlamentarnej i wprowadzenie rządów autorytarnych.
      • Represje wobec opozycji i naruszenie zasad demokracji.

Ocena: Decyzja Piłsudskiego o przewrocie majowym była pragmatycznym działaniem zmierzającym do stabilizacji państwa, jednak jej kosztem stało się ograniczenie demokratycznych zasad, co zapoczątkowało okres autorytarnych rządów w II RP.

„Przewrót majowy usprawnił funkcjonowanie państwa, ale wprowadził autorytarne rządy kosztem demokracji.”

Ocena polityki rządów sanacji wobec opozycji

  1. Represje wobec opozycji:

    • Aresztowania liderów Centrolewu w 1930 roku i ich uwięzienie w Brześciu (proces brzeski).
    • Cenzura prasy krytycznej wobec sanacji.
    • Likwidacja demokratycznych mechanizmów, takich jak swoboda zgromadzeń.

  2. Próba osłabienia opozycji:

    • Wybory brzeskie w 1930 roku odbyły się w atmosferze zastraszania opozycji, co pozwoliło sanacji na zdobycie większości w parlamencie.
    • Tworzenie organizacji takich jak OZN miało na celu skonsolidowanie poparcia społecznego dla rządów sanacji.

  3. Konsekwencje:

    • Opozycja została osłabiona, co umożliwiło sanacji utrzymanie władzy.
    • Represje podważyły fundamenty demokratycznego systemu politycznego.

Ocena: Polityka sanacji wobec opozycji była skuteczna w umacnianiu władzy, ale odbyła się kosztem zasad demokratycznych i wolności obywatelskich.

„Sanacja skutecznie osłabiła opozycję, ale jej polityka represji naruszyła demokratyczne fundamenty państwa.”