Historia – Zjednoczenie Niemiec

Ilustracja przedstawiająca proces zjednoczenia Niemiec przez Otto von Bismarcka, z naciskiem na kluczowe konflikty prowadzące do utworzenia cesarstwa niemieckiego.

Zjednoczenie Niemiec

Zjednoczenie Niemiec – Jak Prusy przejęły kontrolę i stworzyły potęgę

Historia Niemiec w XIX wieku to prawdziwy thriller polityczny! Wyobraź sobie, że zamiast jednego dużego kraju, mamy mnóstwo małych, niezależnych państewek niemieckich, z których każde żyje swoim życiem. Ale w połowie XIX wieku pewne ambitne królestwo, Prusy, zaczyna planować coś większego. A w centrum tego planu jest człowiek, który mógłby być bohaterem serialu politycznego – Otto von Bismarck, mistrz intrygi i politycznej gry.

O co chodziło Bismarckowi?

Bismarck miał jeden cel: zjednoczyć niemieckie ziemie i stworzyć jedno, potężne państwo pod pruskim przewodnictwem. Wiedział, że sama siła militarna to nie wszystko, dlatego postawił na spryt, dyplomację i odpowiednie sojusze. Po kolei rozgrywał wszystkie karty – najpierw w wojnie z Danią, potem w konflikcie z Austrią, a na końcu z Francją. Każdy ruch był starannie zaplanowany, by zwiększyć potęgę Prus i zjednoczyć resztę niemieckich krajów.

Dlaczego Francja?

Na koniec Bismarck sprowokował wojnę z Francją, wiedząc, że wspólny wróg zjednoczy Niemców jak nic innego. I tak się stało – w 1871 roku, po zwycięstwie nad Francją, w słynnej sali lustrzanej w Wersalu, proklamowano powstanie Cesarstwa Niemieckiego. Bismarck osiągnął to, o czym marzył – jedno zjednoczone, silne państwo niemieckie.

Czemu to jest ważne?

Zjednoczenie Niemiec to coś więcej niż nowa linia na mapie Europy – to początek nowej ery. Niemcy stają się potęgą militarną i gospodarczą, co ma ogromny wpływ na dalsze dzieje Europy, aż do XX wieku. Ta historia pokazuje, że z odpowiednią strategią i determinacją można zmienić losy całych narodów. Dla Bismarcka i jego pokolenia był to triumf, ale dla Europy – zwiastun nowych, często niełatwych czasów.

Zjednoczenie Niemiec – poziom dopuszczający (ocena 2)

Kluczowe pojęcia

  • Zjednoczenie „krwią i żelazem”
    „Zjednoczenie krwią i żelazem” to hasło, które symbolizuje sposób, w jaki Otton von Bismarck – pruski kanclerz – dążył do zjednoczenia Niemiec. Bismarck uważał, że jedynie poprzez działania wojenne (krew) i silne przywództwo militarne (żelazo) można zjednoczyć niemieckie państwa w jedno mocarstwo.

    „Bismarck sądził, że Niemcy mogą się zjednoczyć tylko dzięki sile i walce, czyli ‚krwią i żelazem’.”

Ważne wydarzenia

  • Ustanowienie Cesarstwa Niemieckiego (1871)
    W 1871 roku, po serii wojen, Niemcy zostały zjednoczone pod przewodnictwem Prus, a król Prus, Wilhelm I, został ogłoszony cesarzem Niemiec. To wydarzenie oficjalnie zakończyło proces zjednoczenia.

    „W 1871 roku powstało Cesarstwo Niemieckie, a Wilhelm I został jego cesarzem.”

Ważna postać

  • Otton von Bismarck
    Bismarck był pruskim kanclerzem, który odegrał kluczową rolę w procesie zjednoczenia Niemiec. Jego polityka polegała na używaniu siły i wojny do osiągnięcia celu. Był znany z bezkompromisowego podejścia i umiejętności wprowadzania swoich planów w życie.

    „Otton von Bismarck był przywódcą, który zjednoczył Niemcy dzięki swojej polityce ‚krwi i żelaza’.”

Wydarzenia składające się na proces zjednoczenia

  1. Wojna duńska (1864) – Prusy i Austria wspólnie pokonały Danię, zdobywając Szlezwik i Holsztyn.
  2. Wojna austriacko-pruska (1866) – Prusy pokonały Austrię i przejęły kontrolę nad północnymi Niemcami.
  3. Wojna francusko-pruska (1870–1871) – Prusy pokonały Francję, co ostatecznie doprowadziło do zjednoczenia Niemiec.

„Zjednoczenie Niemiec nastąpiło dzięki trzem ważnym wojnom: z Danią, Austrią i Francją.”

Ilustracja przedstawiająca Komunę Paryską z 1871 roku, uwieczniające klimat rewolucji robotniczej, z barykadami, flagami i zaciętymi twarzami uczestników starć w ulicach Paryża.

Zjednoczenie Niemiec – poziom dostateczny (ocena 3)

Kluczowe pojęcia

  • Małe Niemcy
    Koncepcja Małych Niemiec zakładała zjednoczenie niemieckich państw pod przewodnictwem Prus, ale bez udziału Austrii. To rozwiązanie preferował Otton von Bismarck, ponieważ pozwalało Prusom dominować w nowo powstałym cesarstwie.

    „Małe Niemcy to idea zjednoczenia pod przewodnictwem Prus, ale bez Austrii.”

  • Wielkie Niemcy
    Koncepcja Wielkich Niemiec przewidywała zjednoczenie wszystkich państw niemieckich, w tym Austrii, w jedno państwo. Ta idea była bardziej popularna w kręgach katolickich, jednak nie została zrealizowana, ponieważ Bismarck chciał wzmocnić Prusy i ograniczyć wpływy Austrii.

    „Wielkie Niemcy to plan zjednoczenia niemieckich ziem wraz z Austrią.”

  • Komuna Paryska
    Komuna Paryska to ruch rewolucyjny, który miał miejsce w Paryżu w 1871 roku po klęsce Francji w wojnie francusko-pruskiej. Francuscy robotnicy próbowali przejąć władzę w Paryżu, ale po dwóch miesiącach Komuna została stłumiona. Wydarzenie to wywołało niepokój w Europie i wpłynęło na stabilizację w Niemczech.

    „Komuna Paryska to krótka rewolucja robotnicza w Paryżu po klęsce Francji w wojnie z Prusami.”

Ważne wydarzenia

  • Wojna prusko-austriacka z Danią (1864)
    Prusy i Austria połączyły siły, by zdobyć Szlezwik i Holsztyn, należące do Danii. Po zwycięstwie, oba regiony zostały podzielone między Prusy i Austrię, co zwiększyło napięcia między tymi dwoma krajami.

    „W 1864 roku Prusy i Austria pokonały Danię i podzieliły zdobyte ziemie.”

  • Wojna prusko-austriacka (1866)
    Konflikt między Prusami a Austrią wybuchł z powodu sporów o zarządzanie Szlezwikiem i Holsztynem. Prusy pokonały Austrię w bitwie pod Sadową, co zakończyło jej wpływy w Niemczech i pozwoliło Prusom przejąć kontrolę nad północnymi Niemcami.

    „Prusy wygrały wojnę z Austrią, co pozwoliło im przejąć dominację nad północnymi Niemcami.”

  • Wojna francusko-pruska (1870)
    Wojna ta wybuchła, gdy Francja poczuła się zagrożona rosnącą potęgą Prus. Po kilku decydujących bitwach, Prusy pokonały Francję, co pozwoliło na zakończenie procesu zjednoczenia Niemiec i ustanowienie Cesarstwa Niemieckiego.

    „Wojna francusko-pruska zakończyła się zwycięstwem Prus i utworzeniem Cesarstwa Niemieckiego.”

Ważne postacie

  • Wilhelm I Hohenzollern
    Wilhelm I był królem Prus i pierwszym cesarzem Niemiec. Był zwolennikiem zjednoczenia Niemiec pod przewodnictwem Prus i powierzył Bismarckowi misję realizacji tego celu. Po zwycięstwie nad Francją w 1871 roku został koronowany na cesarza zjednoczonych Niemiec.

    „Wilhelm I był królem Prus, a później pierwszym cesarzem zjednoczonych Niemiec.”

  • Napoleon III
    Cesarz Francji, który obawiał się rosnącej potęgi Prus i dążył do jej ograniczenia. Jego klęska w wojnie z Prusami w 1870 roku przyczyniła się do zjednoczenia Niemiec i upadku Cesarstwa Francuskiego.

    „Napoleon III próbował powstrzymać zjednoczenie Niemiec, ale został pokonany przez Prusy.”

Przyczyny i skutki wojen

  • Wojna Prus z Austrią
    Przyczyny: Konflikt o zarządzanie Szlezwikiem i Holsztynem oraz rywalizacja o dominację wśród państw niemieckich.
    Skutki: Zwycięstwo Prus i wykluczenie Austrii z przyszłego Cesarstwa Niemieckiego. W wyniku wojny Austria utraciła wpływy w niemieckiej polityce.

    „Wojna Prus z Austrią pozwoliła Prusom przejąć kontrolę nad Niemcami bez udziału Austrii.”

  • Wojna francusko-pruska
    Przyczyny: Obawy Francji przed wzrostem potęgi Prus i rywalizacja polityczna.
    Skutki: Klęska Francji, upadek Cesarstwa Napoleona III oraz utworzenie Cesarstwa Niemieckiego.

    „Wojna z Francją zakończyła się zjednoczeniem Niemiec i powstaniem Cesarstwa.”

Metody Ottona von Bismarcka w procesie zjednoczenia Niemiec

Bismarck wykorzystał trzy główne wojny (przeciwko Danii, Austrii i Francji) oraz zręczną dyplomację, aby osiągnąć zjednoczenie Niemiec pod przewodnictwem Prus. Jego strategia opierała się na polityce „krwi i żelaza”, czyli osiąganiu celów przy pomocy siły militarnej i przemyślanych sojuszy. Bismarck dążył do eliminacji wpływów Austrii i zjednoczenia niemieckich państw, tworząc potężne Cesarstwo Niemieckie.

„Bismarck zjednoczył Niemcy dzięki wojnom i sojuszom, eliminując wpływy Austrii i wzmacniając Prusy.”

Na ilustracji widzimy postać stylizowaną na Napoleona III, ubraną w bogato zdobiony, XIX-wieczny mundur z medalami oraz ozdobne futro. Dostojna poza podkreślają jego autorytet. 

Zjednoczenie Niemiec – poziom dobry (ocena 4)

Ważne wydarzenia

  • Utworzenie Niemieckiego Związku Celnego (1834)
    Związek Celny (Zollverein) został założony w 1834 roku i obejmował większość państw niemieckich (z wyjątkiem Austrii). Jego celem było ułatwienie handlu między państwami niemieckimi przez zniesienie ceł wewnętrznych. Związek Celny przyczynił się do wzrostu gospodarczego Prus i zbliżył państwa niemieckie, co stanowiło ważny krok w kierunku zjednoczenia.

    „Związek Celny zjednoczył państwa niemieckie gospodarczo, co przygotowało grunt pod polityczne zjednoczenie.”

  • Utworzenie Związku Północnoniemieckiego (1867)
    Związek Północnoniemiecki powstał po zwycięstwie Prus nad Austrią w 1866 roku i obejmował wszystkie państwa niemieckie na północ od rzeki Men. Był to pierwszy formalny krok w kierunku zjednoczenia Niemiec pod przewodnictwem Prus, z wyłączeniem Austrii.

    „Związek Północnoniemiecki był pierwszym krokiem do zjednoczenia Niemiec pod przewodnictwem Prus.”

  • Powstanie Austro-Węgier (1867)
    Po klęsce w wojnie z Prusami Austria przekształciła się w dualistyczne państwo austro-węgierskie, aby zapewnić sobie stabilność wewnętrzną. To osłabiło wpływy Austrii w Niemczech i pozwoliło Prusom na wzmocnienie swojej pozycji w regionie.

    „Powstanie Austro-Węgier osłabiło wpływy Austrii w Niemczech, co pomogło Prusom w ich planach zjednoczenia.”

  • Komuna Paryska (marzec-maj 1871)
    Po klęsce Francji w wojnie francusko-pruskiej, w Paryżu wybuchła krótka rewolucja – Komuna Paryska. Było to radykalne powstanie robotników i rewolucjonistów. Choć Komuna szybko upadła, wydarzenia te wzbudziły obawy innych państw o możliwość podobnych buntów.

    „Komuna Paryska wywołała niepokój w Europie i wpłynęła na polityczne decyzje innych krajów.”

Etapy zjednoczenia Niemiec

  1. Związek Celny (1834) – utworzenie gospodarczej wspólnoty między państwami niemieckimi pod przewodnictwem Prus.
  2. Wojna z Danią (1864) – zdobycie Szlezwiku i Holsztynu.
  3. Wojna austriacko-pruska (1866) – wykluczenie Austrii z niemieckiej polityki.
  4. Związek Północnoniemiecki (1867) – pierwsze formalne zjednoczenie północnych państw niemieckich.
  5. Wojna francusko-pruska (1870–1871) – ostateczne zjednoczenie po zwycięstwie nad Francją.

„Etapy zjednoczenia Niemiec obejmowały Związek Celny, wojny z Danią i Austrią oraz stworzenie Związku Północnoniemieckiego.”

Proces budowania potęgi gospodarczej i politycznej Prus

W XIX wieku Prusy intensywnie rozwijały swoją gospodarkę, m.in. dzięki Związkowi Celnemu, który umożliwił swobodny handel między państwami niemieckimi. Industrializacja i rozbudowa infrastruktury, jak linie kolejowe, wspierały rozwój przemysłu i rolnictwa. Politycznie, Prusy starały się zdominować inne państwa niemieckie, co osiągnęły dzięki strategii Bismarcka, który doprowadził do wykluczenia Austrii z niemieckiej polityki i przejęcia roli lidera.

„Prusy rozbudowały gospodarkę i przemysł, co pozwoliło im na dominację polityczną wśród państw niemieckich.”

Przyczyny i skutki wojny Prus i Austrii z Danią

  • Przyczyny: Konflikt o Szlezwik i Holsztyn, dwa księstwa zamieszkane przez ludność niemiecką, ale będące pod kontrolą Danii. Prusy i Austria uznały, że te tereny powinny być częścią Niemiec.
  • Skutki: Po zwycięstwie Prusy i Austria podzieliły się zdobytymi terenami, co zwiększyło napięcia między nimi i przyczyniło się do późniejszej wojny austriacko-pruskiej.

„Wojna z Danią pozwoliła Prusom i Austrii zdobyć Szlezwik i Holsztyn, ale zwiększyła napięcia między nimi.”

Rywalizacja Austrii i Prus w procesie zjednoczenia

Austria i Prusy rywalizowały o wpływy w niemieckich państwach. Austria dążyła do utrzymania swojej dominacji, podczas gdy Prusy, pod przywództwem Bismarcka, chciały wykluczyć Austrię i zjednoczyć Niemcy pod swoim przewodnictwem. Wojna austriacko-pruska w 1866 roku zakończyła się zwycięstwem Prus i wykluczeniem Austrii z przyszłego Cesarstwa Niemieckiego.

„Prusy dążyły do wykluczenia Austrii z polityki niemieckiej, co osiągnęły dzięki zwycięstwu w wojnie.”

Dlaczego zjednoczenie Niemiec można nazwać procesem odgórnym?

Zjednoczenie Niemiec było procesem odgórnym, ponieważ zostało zainicjowane i przeprowadzone przez Prusy, a szczególnie przez Ottona von Bismarcka, który posługiwał się dyplomacją i siłą militarną. Prusy zdominowały inne państwa niemieckie, narzucając im swoją wolę i tworząc cesarstwo pod przewodnictwem Wilhelma I.

„Zjednoczenie Niemiec to proces odgórny, kierowany przez Bismarcka i Prusy, które narzuciły jedność państwom niemieckim.”

Ilustracja przedstawiająca intensywny rozwój gospodarczy Prus w XIX wieku, uwzględniające rozbudowę infrastruktury kolejowej, przemysłowe fabryki oraz handel wspierany przez Związek Celny.

Zjednoczenie Niemiec – poziom bardzo dobry (ocena 5)

Ważne wydarzenia

  • Pokój w Pradze (1866)
    Pokój w Pradze zakończył wojnę prusko-austriacką. Austria zgodziła się na wycofanie się z polityki niemieckiej, co pozwoliło Prusom przejąć kontrolę nad północnymi Niemcami. Ustalono również, że Austria nie będzie ingerować w sprawy niemieckie.

    „Pokój w Pradze utorował drogę Prusom do dominacji w Niemczech, eliminując wpływy Austrii.”

  • Pokój we Frankfurcie (maj 1871)
    Po kapitulacji Francji w wojnie francusko-pruskiej, podpisano pokój we Frankfurcie. Francja musiała zapłacić ogromną kontrybucję i przekazać Alzację oraz Lotaryngię Niemcom, co było wielkim upokorzeniem dla Francuzów. Pokój ten zakończył proces zjednoczenia Niemiec.

    „Pokój we Frankfurcie umocnił Cesarstwo Niemieckie i pozostawił Francję w osłabieniu.”

  • Bitwa pod Sadową (1866)
    Bitwa pod Sadową, rozegrana między Prusami a Austrią, była decydującym starciem wojny prusko-austriackiej. Prusy zwyciężyły dzięki lepszej organizacji i nowoczesnym metodom wojennym. Bitwa ta zakończyła wpływy Austrii w Niemczech.

    „Bitwa pod Sadową zadecydowała o wykluczeniu Austrii z polityki niemieckiej.”

  • Oblężenie i kapitulacja Sedanu (1870)
    W oblężeniu pod Sedanem Prusacy pokonali Francję, co doprowadziło do upadku Cesarstwa Francuskiego. Napoleon III dostał się do niewoli, co wzmocniło pozycję Prus i umożliwiło zakończenie procesu zjednoczenia Niemiec.

    „Kapitulacja pod Sedanem oznaczała koniec Cesarstwa Francji i wzmocniła pozycję Prus w Europie.”

Kluczowe postacie

  • Louis Adolphe Thiers
    Thiers był przywódcą francuskiego rządu po upadku Napoleona III i jedną z głównych postaci w negocjacjach pokoju we Frankfurcie. Starał się minimalizować straty Francji, choć ostatecznie musiał zgodzić się na warunki Prus.

    „Thiers próbował uratować Francję po klęsce, ale musiał zgodzić się na trudne warunki pokoju.”

  • Franciszek Józef I
    Cesarz Austrii, który dążył do utrzymania wpływów w Niemczech, ale po klęsce w wojnie z Prusami musiał zrezygnować z tych ambicji. Jego porażka umożliwiła Prusom dalszy proces zjednoczenia.

    „Franciszek Józef I stracił wpływy w Niemczech po klęsce w wojnie z Prusami.”

  • Jarosław Dąbrowski
    Polski rewolucjonista, który odegrał rolę w Komunie Paryskiej jako dowódca wojskowy. Był symbolem internacjonalizmu i walki o sprawiedliwość społeczną.

    „Dąbrowski walczył w Komunie Paryskiej, będąc symbolem walki o równość.”

  • Walery Wróblewski
    Polski rewolucjonista, również aktywny podczas Komuny Paryskiej. Był zaangażowany w walkę o ideały równości i sprawiedliwości społecznej.

    „Wróblewski walczył u boku paryskich rewolucjonistów, wspierając ideały Komuny.”

Znaczenie powstania Cesarstwa Niemieckiego dla układu sił w Europie

Powstanie Cesarstwa Niemieckiego w 1871 roku zmieniło układ sił w Europie. Niemcy stały się jednym z najsilniejszych państw europejskich, co stworzyło nową równowagę i wzbudziło obawy sąsiadów. Francja, pokonana i osłabiona, szukała sposobu na odzyskanie prestiżu, co doprowadziło do napięć między Francją a Niemcami. Zjednoczenie Niemiec doprowadziło także do sojuszy wojskowych, które miały kluczowy wpływ na późniejsze konflikty, w tym na I wojnę światową.

„Cesarstwo Niemieckie stało się potęgą, co zmieniło układ sił w Europie i wzbudziło napięcia z Francją.”

Znaczenie rewolucyjne Komuny Paryskiej

Komuna Paryska miała ogromne znaczenie jako pierwszy rewolucyjny rząd robotniczy. Próbowała wprowadzić równość społeczną, zlikwidować podziały klasowe i oddać władzę ludowi. Choć upadła po dwóch miesiącach, stała się inspiracją dla przyszłych ruchów robotniczych i rewolucyjnych na świecie.

„Komuna Paryska była symbolem walki o równość i inspiracją dla ruchów robotniczych.”

Różnice i podobieństwa w procesie zjednoczenia Włoch i Niemiec

  • Podobieństwa:
    Oba zjednoczenia zostały osiągnięte dzięki działaniom silnych przywódców: Ottona von Bismarcka w Niemczech i Camilla Cavoura we Włoszech. W obu przypadkach kluczowe były wojny, które pozwoliły na włączenie różnych regionów do nowo powstałego państwa.

  • Różnice:
    We Włoszech proces zjednoczenia miał charakter bardziej oddolny, a rewolucjoniści, tacy jak Garibaldi, odegrali ważną rolę. Z kolei zjednoczenie Niemiec było bardziej odgórne, przeprowadzone przez Bismarcka przy wsparciu pruskiej armii i dyplomacji. Włochy musiały walczyć o uwolnienie się spod dominacji obcych mocarstw, takich jak Austria, podczas gdy Niemcy koncentrowały się na rywalizacji wewnętrznej między Prusami a Austrią.

„Zjednoczenie Włoch było bardziej oddolne i rewolucyjne, podczas gdy Niemcy zjednoczyły się pod przewodnictwem Prus w procesie odgórnym.”

Zjednoczenie Niemiec – poziom celujący (ocena 6)

Ocena najważniejszej i najbardziej ryzykownej wojny stoczonej przez Prusy

Wśród wojen prowadzonych przez Prusy w procesie zjednoczenia Niemiec najważniejszą i jednocześnie najbardziej ryzykowną była wojna francusko-pruska (1870–1871). Mimo że wcześniejsze konflikty, takie jak wojna z Danią (1864) i wojna austriacko-pruska (1866), miały istotne znaczenie, to właśnie starcie z Francją przyniosło ostateczne zjednoczenie pod przewodnictwem Prus.

Wojna z Francją była szczególnie ryzykowna z kilku powodów:

  1. Mocna pozycja militarna Francji – Francja była uważana za jedno z najpotężniejszych mocarstw europejskich, a Napoleon III miał ambicje, by ograniczyć wpływy Prus.
  2. Skutki porażki – Gdyby Prusy przegrały, projekt zjednoczenia Niemiec mógłby zostać odłożony na wiele lat, a dominacja Francji w Europie mogłaby zostać umocniona.
  3. Wysoka stawka dyplomatyczna – Konflikt z Francją wymagał przemyślanych sojuszy, a Bismarck musiał manewrować dyplomatycznie, aby zapewnić sobie neutralność innych mocarstw, takich jak Wielka Brytania i Rosja.

Dzięki zwycięstwu pod Sedanem i ostatecznemu pokonaniu Francji, Prusy mogły zakończyć proces zjednoczenia Niemiec i ustanowić Cesarstwo Niemieckie w 1871 roku, co było kamieniem milowym w historii Europy.

„Wojna z Francją była kluczowym i ryzykownym krokiem, który ostatecznie umożliwił Bismarckowi zakończenie procesu zjednoczenia Niemiec.”

Ocena polityki zjednoczeniowej Ottona von Bismarcka

Otton von Bismarck prowadził niezwykle skuteczną i zarazem kontrowersyjną politykę zjednoczeniową, która opierała się na koncepcji „krwi i żelaza”. Jego strategia miała kilka kluczowych cech:

  1. Realizm polityczny – Bismarck kierował się zasadą, że cele polityczne osiąga się nie tylko przez ideologię, ale przez pragmatyczne decyzje i sojusze. Zawarł taktyczne sojusze (np. z Austrią przeciwko Danii, z Francją w kwestii neutralności Włoch), by osiągnąć konkretne cele na drodze do zjednoczenia.

  2. Militarna siła – Bismarck wierzył, że zjednoczenie Niemiec nie może się odbyć bez konfliktów zbrojnych. Organizował wojny z Danią, Austrią i Francją, które były starannie zaplanowane i miały na celu wzmocnienie pozycji Prus w Europie.

  3. Unikanie zbędnych wrogów – Bismarck starał się unikać zbędnych konfliktów z innymi mocarstwami. Przed rozpoczęciem każdej wojny starał się zapewnić neutralność państw, które mogłyby zagrozić Prusom. W ten sposób zminimalizował ryzyko interwencji zewnętrznych.

  4. Polityka odgórna – Zjednoczenie Niemiec pod przewodnictwem Bismarcka było narzucone „odgórnie”, co oznacza, że proces ten był kontrolowany przez rząd pruski i nie uwzględniał szerokiego poparcia ludności. Bismarck skoncentrował władzę w rękach elity politycznej, co wzmocniło autorytarne tendencje w nowym Cesarstwie Niemieckim.

Bismarckowi udało się osiągnąć swoje cele i stworzyć zjednoczone Niemcy, ale jego polityka militarna i skłonność do ryzykownych działań spowodowały długofalowe skutki, które przyczyniły się do napięć w Europie. Cesarstwo Niemieckie, zjednoczone siłą i w duchu dominacji Prus, stało się potężnym, ale budzącym obawy sąsiadów mocarstwem.

„Polityka Bismarcka była skuteczna, lecz bazowała na siłowych metodach i ryzykownych działaniach, które przyniosły Niemcom potęgę, ale także wywołały obawy innych krajów.”