Podstawy przedsiębiorczości – Prawne podstawy zatrudnienia – Formy zatrudnienia

Formy zatrudnienia

Wyobraźcie sobie, że kończycie szkołę, szukacie pierwszej pracy i… bum! Przed wami ląduje umowa. Ale co to za umowa? Umowa o pracę? Zlecenie? A może dzieło? Brzmi trochę skomplikowanie, ale spokojnie, zaraz to rozgryziemy!

Na początek musimy wiedzieć, że każda firma musi działać zgodnie z Kodeksem pracy – to taki zbiór zasad, który określa, jakie mamy prawa i obowiązki jako pracownicy i pracodawcy. I to właśnie Kodeks pracy mówi nam, na jakich zasadach możemy być zatrudnieni.

Zaczynamy od podstaw:

Najbardziej popularna i najbezpieczniejsza dla pracownika jest umowa o pracę. Co z nią zyskujesz? Oto najważniejsze:

Prawo do wynagrodzenia – regularnie dostajesz pieniądze na konto.
Prawo do płatnego urlopu – możesz odpocząć, a kasa nadal leci.
Prawo do bezpiecznych warunków pracy – pracodawca musi zadbać, żebyś pracował w odpowiednich warunkach.

Wszystko brzmi fajnie, prawda? Ale umowa o pracę może być zawarta na różny czas:

Na czas określony – pracujesz przez ustalony czas, np. pół roku, i potem firma decyduje, co dalej.
Na czas nieokreślony – to opcja, której każdy pragnie! Dajesz sobie spokój z zastanawianiem się, co będzie za rok, bo pracujesz „bez końca”, dopóki sam nie zdecydujesz o zmianie.

Uwaga! Jeśli już rozumiesz te podstawy, to masz wiedzę na ocenę dopuszczającą (2). Jesteś w grze, ale idźmy dalej, bo możesz zdobyć więcej punktów!

Wchodzimy na wyższy poziom:

Teraz przechodzimy do tego, co różni formy zatrudnienia. Wiemy już, że umowa o pracę jest najbardziej „stabilna”, ale nie każda praca wymaga aż takiego zaangażowania na etat. Czasem traficie na coś bardziej elastycznego, jak:

Umowa-zlecenie – pracodawca zleca ci zadanie, a ty masz dużą swobodę. Nie musisz być w firmie na stałe, ale uwaga: nie dostaniesz tu płatnego urlopu czy innych przywilejów pracowniczych.
Umowa o dzieło – to trochę jak kontrakt na konkretne zadanie. Masz coś do zrobienia (np. napisać tekst, zrobić stronę internetową) i po wykonaniu dostajesz zapłatę. Prosta sprawa, ale znów – nie masz typowych praw pracowniczych.

Brawo! Jeśli teraz potrafisz wyjaśnić, czym różnią się te formy zatrudnienia, to już poziom na ocenę dostateczną (3). Ale idziemy dalej, bo przed nami więcej do odkrycia!

Lećmy dalej – jak być jeszcze lepszym?

Jeśli chcesz zdobyć wyższą ocenę, musisz znać jeszcze kilka szczegółów. Na przykład – czy wiesz, co powinno się znaleźć w umowie o pracę? Każda taka umowa ma swoje elementy, które muszą być jasno zapisane:

Czas trwania – na jaki okres została zawarta umowa.
Obowiązki pracownika i pracodawcy – co ty masz robić, ale i co firma musi ci zapewnić.
Wynagrodzenie – ile dostajesz za swoją pracę i jak często to wynagrodzenie trafia na twoje konto.

Ważne jest też to, jak można zakończyć umowę. Są różne sposoby na rozwiązanie umowy o pracę:

Za porozumieniem stron – obie strony zgadzają się na zakończenie współpracy.
Wypowiedzenie – pracodawca lub ty składacie wypowiedzenie, ale zawsze z odpowiednim wyprzedzeniem (tzw. okres wypowiedzenia).

Super! Jeśli teraz rozumiesz, jakie są elementy umowy o pracę i jak można ją rozwiązać, to gratulacje – masz wiedzę na ocenę dobrą (4)!

A teraz poziom mistrzowski!

Jeśli chcesz być prawdziwym ekspertem i zgarnąć najlepszą ocenę, musisz umieć spojrzeć na to wszystko z szerszej perspektywy. Co to znaczy? Musisz nie tylko znać rodzaje umów, ale też rozumieć, jakie korzyści może przynieść wybór jednej formy zatrudnienia nad drugą. Na przykład:

Umowa o pracę daje stabilność i pełną ochronę, ale może być mniej elastyczna.
Umowa-zlecenie jest bardziej elastyczna, ale brakuje jej takich korzyści jak płatny urlop czy ochrona socjalna.

Co więcej, musisz umieć zrozumieć skutki wykonywania pracy na podstawie umów cywilnoprawnych. Co to znaczy? Przykładowo, jeśli pracujesz na umowie o dzieło, nie masz prawa do zasiłku chorobowego, urlopu ani innych świadczeń socjalnych, które daje umowa o pracę.

Wow! Jeśli potrafisz to wszystko przemyśleć, zrozumieć i wyjaśnić, to zdobywasz wiedzę na ocenę bardzo dobrą (5) lub nawet celującą (6), jeśli umiesz przeanalizować sytuacje i korzyści różnych umów w praktyce!

I to tyle na temat form zatrudnienia! Widzicie, nie taki diabeł straszny jak go malują. Teraz wiecie, jak wygląda świat pracy i jakie umowy mogą was czekać. A z tą wiedzą możecie śmiało podbić rynek pracy – niezależnie od tego, czy chcecie pracować na etacie, czy bardziej elastycznie.

Szkolnie ...

Wymagania konieczne (ocena dopuszczająca):

Uczeń wskazuje podstawowe źródła prawa pracy oraz zna zasady zatrudnienia.
Podstawowe źródła prawa pracy:

Kodeks pracy.
Umowy o pracę.
Rozporządzenia dotyczące zatrudnienia.

Zasady zatrudnienia:

Pracownik musi posiadać odpowiednie kwalifikacje do pracy.
Umowa o pracę powinna być sporządzona na piśmie.
Zatrudnienie jest regulowane przez przepisy prawa pracy, w tym kwestie wynagrodzenia, czasu pracy, urlopów, itp.

Wymagania podstawowe (ocena dostateczna):

Uczeń wyróżnia formy zatrudniania pracowników oraz rodzaje umów przy zatrudnieniu, a także rozróżnia okresy zawierania umów o pracę.
Formy zatrudniania pracowników:

Zatrudnienie na umowę o pracę.
Zatrudnienie na podstawie umów cywilnoprawnych (np. umowa zlecenie, umowa o dzieło).

Rodzaje umów przy zatrudnieniu:

Umowa na czas określony.
Umowa na czas nieokreślony.
Umowa na okres próbny.

Okresy zawierania umów o pracę:

Umowa na okres próbny (do 3 miesięcy).
Umowa na czas określony (maksymalnie 33 miesiące).
Umowa na czas nieokreślony (bez ograniczenia czasowego).

Wymagania rozszerzające (ocena dobra):

Uczeń wyróżnia elementy umowy o pracę, sposoby rozwiązywania umowy, ustala okresy wypowiedzenia oraz rozróżnia skutki wynikające z nawiązania i rozwiązania stosunku pracy.
Elementy umowy o pracę:

Strony umowy (pracodawca i pracownik).
Data zawarcia umowy i rozpoczęcia pracy.
Warunki pracy i płacy (wynagrodzenie, czas pracy, zakres obowiązków).

Sposoby rozwiązywania umowy o pracę:

Wypowiedzenie umowy przez pracownika lub pracodawcę.
Porozumienie stron.
Rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia.

Okresy wypowiedzenia:

2 tygodnie przy umowie zawartej na okres próbny krótszy niż 3 miesiące.
1 miesiąc przy umowie zawartej na czas określony i nieokreślony (przy stażu pracy poniżej 3 lat).
3 miesiące przy stażu pracy powyżej 3 lat.

Wymagania dopełniające (ocena bardzo dobra):

Uczeń interpretuje korzyści z wyboru konkretnej formy zatrudnienia i umowy oraz charakteryzuje skutki wykonywania czynności na podstawie umów cywilnoprawnych.
Korzyści z wyboru określonych form zatrudnienia:

Umowa o pracę zapewnia stabilność zatrudnienia, urlopy oraz ochronę w przypadku zwolnienia.
Umowy cywilnoprawne są bardziej elastyczne, umożliwiają pracę w różnym wymiarze godzin oraz brak stałych zobowiązań.

Skutki umów cywilnoprawnych:

Brak prawa do urlopów.
Brak ochrony w przypadku zwolnienia.
Brak prawa do odprawy.

Wymagania wykraczające (ocena celująca):

Pracownicy wybierający umowę o pracę mogą liczyć na stabilność zatrudnienia, ubezpieczenie społeczne oraz prawo do urlopów.
Pracownicy na umowach cywilnoprawnych mogą skupić się na krótkoterminowych projektach, elastycznym harmonogramie oraz większej swobodzie w podejmowaniu dodatkowych zleceń.

Skutki wykonywania czynności na podstawie umów cywilnoprawnych:

Pracownik nie korzysta z pełni praw pracowniczych, takich jak urlop czy ochrona przed wypowiedzeniem.
Pracodawca nie jest zobowiązany do zapewnienia świadczeń pracowniczych, co może prowadzić do niższych kosztów zatrudnienia.